Chúng ta nếu không bị những hình ảnh quá khứ lôi kéo thì cũng bị những dự tính, nhũng lo lắng về tương lai dắt dẫn chúng ta đi. Đôi lúc chúng ta đánh mất chính mình, không biết là mình đang nghĩ gì, nói gì và làm gì nữa. Bi kịch của con người thời đại chúng ta là ở chỗ: chúng ta sống mà không thật sự sống và càng ngày chúng ta càng đi xa dần sự sống. Chúng ta đánh mất phương hướng, đánh mất chính mình mà không hay.

Chúng ta giao phó thân mạng mình cho hoàn cảnh bên ngoài quyết định, mặc cho tương lai như thế nào cũng được. Chính vì thế mà chúng ta cần phải thức tỉnh trở lại để nhìn lại chính mình và hoàn cảnh của mình để tìm ra con đường cho chính mình và con người của thời đại chúng ta. Chúng ta phải nắm lấy vận mạng của mình bằng chính trí tuệ của chúng ta. Như Đức Phật đã dạy: “Các ngươi hãy tự mình thắp đuốc lên mà đi và cùng thắp đuốc lên để soi rọi cho nhau.”

Sở dĩ chúng ta đánh mất chính mình bởi vì hàng ngày chúng ta quá bận rộn với nhiều công việc và nhiều lo lắng.Vì muốn cho đời sống vật chất có đầy đủ tiện nghi và mức sống sung túc nên chúng ta đã không ngần ngại lao mình vào công việc, tiền tài và danh vọng lôi kéo cho đến lúc chúng ta không có khả năng dừng lại được nữa. Đến một ngày nào đó gia đình chúng ta không có hạnh phúc, con cái của ta hay người thân của chúng ta lâm vào tình trạng khủng hoảng và cô đơn, lúc đó chúng ta mới thấy được sự thật vô cùng quan trọng mà trước đây ta không thấy là: tiền tài và những tiện nghi vật chất xa hoa không thể giải quyết mọi vấn đề, đôi khi chính vì những thứ đó mà chúng ta đánh mất chính mình, đánh mất những người thân thương của mình.

Hẳn nhiên là sống thì chúng ta cần phải làm việc, làm việc là một phần của sự sống, nhưng chúng ta cũng phải học cách làm việc như thế nào mà ta vẫn giữ được sự an lạc, sự tự do của mình mới được. Chúng ta phải biết sắp xếp như thế nào để sau thời gian làm việc căng thẳng tại công xưởng, tại sở làm ta vẫn có đủ thời gian để đi bách bộ, bước từng bước chân thanh thản, ngắm từng cánh hoa nở, nhìn bầu trời xanh ngắt, nghe tiếng chim hót, chơi với trẻ thơ và tiếp xúc với những gì mầu nhiệm, tươi đẹp đang hiện hữu quanh ta. Nghĩa là chúng ta vẫn có được sự an lạc và tự do, vẫn giữ được sự hồn nhiên, vui tươi và hạnh phúc của mình. Đây là điều vô cùng cần thiết mà bạn cần phải lưu tâm. Nếu không bạn sẽ đánh mất mình lúc nào mà không hay.

Để có được một đời sống an lạc thật sự, bạn cần phải biết tu tập để có thể làm chủ chính mình và không để hoàn cảnh bên ngoài lôi kéo. Hơn thế nữa, Đức Phật dạy chúng ta nên sống một nếp sống thiểu dục và tri túc, nghĩa là sống đơn giản, ít tham muốn và biết vừa lòng với những gì mà chúng ta đang có. Một đời sống đơn giản, tiêu thụ ít nhưng có một đời sống tâm linh phong phú để có thể chế tác ra nguồn hạnh phúc chân thật cho chính mình và những người xung quanh.

Để làm được điều này bạn cần thực tập hơi thở, thực tập mỉm cười và biết dừng lại những mong muốn không cần thiết, những sự đi hoang trong tâm hồn, bạn mới thật sự có được một đời sống an lạc, tự do được. Chúng ta phải cùng nhắc nhở nhau nhất quyết không để cho nếp sống xa  hoa phóng túng làm lung lạc mình và cũng tìm cách giúp mọi người thấy được sự nguy hại của tiền tài vật chất, của ngũ dục có thể làm cho tinh thần ta không sáng suốt, cơ thể ta bạc nhược và đời sống của ta không có được hạnh phúc.

Cuộc đời của chúng ta là do chính chúng ta quyết định. Khổ đau hay hạnh phúc, an lạc hay không an lạc đều do chúng ta định đoạt. Chính chúng ta là chủ nhân của cuộc đời mình. Vậy muốn có một đời sống hạnh phúc chân thật, bạn phải biết lựa chọn môi trường lành mạnh để thân cận sinh hoạt và tu tập. Nơi đó bạn có cơ hội để học hỏi và thực hành theo những điều hay lẽ đẹp, những kinh nghiệm quý báu trong cuộc sống từ thầy, từ bạn, từ những người đi trước. Mọi người đều đến với nhau trong tình thân ái, dưới ánh sáng chiếu soi của Tam Bảo, cùng nhau ngồi thiền, tụng kinh, đọc sách hay đi thiền hành trong chánh niệm. Những giờ phút như thế sẽ đem đến cho chúng ta rất nhiều chất liệu bổ dưỡng và trị liệu.

Cuộc đời tuy có nhiều khổ đau nhưng cuộc đời cũng có nhiều điều mầu nhiệm. Chỉ cần chúng ta mở lòng ra để tiếp nhận thì bao nhiêu phép lạ sẽ hiển bày. Khổ đau hay hạnh phúc đều do nhận thức và cách sống của chúng ta. Nếu chúng ta biết sống trọn vẹn những giây phút của mình trong tỉnh thức thì niềm vui có mặt. Ngược lại, nếu chúng ta sống  trong tham đắm, trong thất niệm, mê mờ thì khổ đau sẽ đến với chúng ta.

Vậy sống như thế nào là do chúng ta quyết định và lựa chọn. Thầy, bạn hay cha mẹ, anh chị em chỉ là những người giúp đỡ, hỗ trợ cho ta một phần mà thôi. Chính chúng ta là người thừa tự “nghiệp” của chúng ta. Chúng ta là người chịu trách nhiệm cuộc đời mình, là chủ nhân của chính mình và cũng là người họa sĩ vẽ ra đời sống của mình chứ không ai khác. Cho nên bạn cần cẩn trọng trong mỗi hành động, lời nói và suy tư của mình.

Hãy là nguồn an vui, nguồn hạnh phúc cho chính mình và những người xung quanh. 

Trong vô lượng kiếp sống, chúng ta mãi mãi bị cuốn vào thế giới của ảo mộng. Những suy tư, lời nói và hành động của chúng ta, dù có mang tính thiện hay ác, đều chìm trong vô minh.

Vô minh, đây là trạng thái không nhận thức được bản chất thực tướng của vạn pháp, hay không thấu hiểu sâu sắc về chân tướng của chính mình.

Chính màn vô minh, như một lớp mây mờ bao phủ, làm che lấp mọi hiểu biết chân chính, điều này còn được gọi là tà Kiến.

Vô minh và tuệ giác

Vô minh không chỉ là nguyên nhân chính của sự chuyển động và thúc đẩy “bánh xe luân hồi”, mà còn là nguồn gốc của sự mê đắm và bất lực.

Khi chúng ta bị lôi cuốn vào thế giới của vô minh, ta dễ dàng bị mất phương hướng và mất đi khả năng nhìn nhận đúng về thực tại.

Trong hành trình tìm kiếm sự tỉnh thức và giải thoát, việc nhận ra và vượt qua vô minh là vô cùng quan trọng.

Chỉ khi ta đối diện và nhận thức được bản chất của vô minh, ta mới có thể tiến bước trên con đường của Chánh Kiến, nơi mà mọi thứ trở nên rõ ràng và sáng tỏ. Điều này đòi hỏi sự trọn vẹn nhận biết, để từng bước một, chúng ta có thể đánh bại sự mê hoặc của vô minh và hướng về ánh sáng của tuệ giác và sự hiểu biết sâu sắc chân tướng của ái dục.

Tu hành cần phải đặt mục tiêu để hướng tới. Nếu chúng ta đặt mục tiêu quá cao thì sẽ không đến được. Đức Phật đặt mục tiêu trong tầm tay nên Ngài tiến đến được. 

Tôi luôn đặt mục tiêu phấn đấu trên bước đường tu hành và tôi nhìn lên Phật, Bồ-tát thấy các Ngài cũng đặt mục tiêu, nhưng không phải một ngày, một đời, mà phải trải qua nhiều kiếp thì cũng làm được. Vì vậy, các Ngài là Phật đã thành, chúng ta là Phật sẽ thành. Chúng ta chọn một vị Phật để làm mục tiêu phấn đấu đi tới, cũng tới được. Nếu chọn Phật Dược Sư làm mục tiêu phấn đấu đi tới thì chúng ta bắt đầu tìm hiểu hành trạng là việc làm của Ngài. Hoặc chọn Phật Thích Ca là đối tượng gần chúng ta hơn, Ngài ở ngay Ta-bà và cũng là biểu tượng mà chúng ta tôn thờ kính trọng.

Tôi tụng kinh Dược Sư thấy chư Phật mười phương khen ngợi Phật A Di Đà và cũng khen ngợi Phật Thích Ca. Phật mười phương khen Phật Di Đà khéo tạo phương tiện cho người tu hành, như có tiếng suối reo, chim hót, v.v… tất cả đều niệm Phật, niệm Pháp, niệm Tăng, không làm ác. Phật Thích Ca nói thọ mạng ở thế giới Cực lạc dài lâu, có trước Phật Thích Ca mười kiếp và hiện vẫn tồn tại và còn tồn tại lâu nữa. 

Ngược lại, Phật Di Đà cũng khen Phật Thích Ca ở thế giới ngũ trược mà thành Vô thượng Chánh đẳng giác và Ngài cũng khéo dùng phương tiện dìu dắt chúng sanh ra khỏi Nhà lửa tam giới. Chư Phật mười phương thường tùy hỷ, khen nhau để sách tấn nhau. Chúng ta theo dấu chân Phật cũng phải tập như vậy, ai có hạnh tốt, chúng ta đều tùy hỷ, khen ngợi, còn ganh tỵ nói xấu nhau là ác ma. Dưới mắt tôi, không có người xấu. Trước mặt tôi, quý thầy này đi xuất gia tu hành được là điều tốt và các Phật tử ngày Chủ nhật không đi chơi mà về đây tu học là điều tốt.

Muốn đi con đường tốt thì phải thấy việc tốt của người và khen điều tốt; đừng thấy xấu, vì đem cái xấu vô lòng là mình xấu rồi và chê bai người thì sẽ bị chê lại. Theo kinh nghiệm, tôi thấy người hay chê thường sẽ làm những gì như họ đã chê. Thấy tốt để chúng ta tùy hỷ và trong đời, chúng ta thấy tốt nhiều là chúng ta kết duyên được với Phật, Bồ-tát, thì sẽ không thấy nhân gian và ta ra khỏi Nhà lửa, nên người thấy ta, họ cũng thoát khỏi tham lam ích kỷ và cũng theo ta ra khỏi Nhà lửa. Còn ta không ưa họ thì họ cũng khó chịu với ta, là biến thành Nhà lửa tam giới.

Phật Thích Ca cho biết Đức Dược Sư đặt mục tiêu phấn đấu thủ tiêu tất cả tai họa của chúng sanh và thành tựu mục tiêu đó, nên Ngài thành Phật Dược Sư, chính cái tên của Ngài đã thể hiện mục tiêu đó. Chư Phật đều do hạnh mà thành danh. Cũng như Phật Thích Ca nghĩa là vạn năng, đó là mục tiêu phấn đấu của Ngài như vậy, việc nào Ngài cũng làm được, người theo hay người chống Ngài đều độ được, điều gì Ngài cũng biết nên có tôn danh như vậy. Hay Phật Nhật Nguyệt Đăng Minh đặt mục tiêu có ánh sáng như mặt trời, mặt trăng và ngọn đèn. Mặt trời và mặt trăng là ánh sáng phổ biến, tức là chân lý; nhưng mặt trời mặt trăng không chiếu vô đường hầm sanh tử được, nên phải nhờ ánh sáng của ngọn đèn rọi soi. Phật phát tâm tu và bừng sáng chân lý, ví như mặt trời và từ ánh mặt trời chiếu qua hành tinh khác để hành tinh đó phát ánh sáng thành mặt trăng có ánh sáng mát dịu hơn, tức là có sự điều tiết. 

Nói cách khác, thành Phật, Ngài không đem sự hiểu biết cao tột cho chúng sanh được, vì ánh sáng mặt trời đó mà chiếu vô ta là ta thành tro bụi, nên phải qua hành tinh khác chiếu ngược lại ta để ta không bị nóng bức. Vì vậy, khi Phật đến với chúng ta, Ngài phải hiện ứng thân là thân người giống như ta mới chung sống được và Ngài phải sử dụng ngôn ngữ của loài người để truyền bá giáo pháp, ví như ngọn đèn.

Mục tiêu của Phật Dược Sư là tiêu trừ nghiệp chướng trần lao cho chúng sanh, gọi là tiêu tai; nhưng pháp tiêu tai nghiệp chướng này của Dược Sư không hiểu được, nên gọi là thần chú tiêu tai, hay Dược Sư quán đảnh chơn ngôn, ta không hiểu, nhưng biết đây là chỗ tu chứng của Ngài. Ta đọc thần chú này để cảm được bi lực của Phật Dược Sư, nên cảm thấy chấn động trong lòng và có sự thay đổi là tất cả tai họa bị đốt sạch. Ta có thể tạm hiểu nó là sức nóng từ bản thể tâm ta, khi ta đọc thần chú, nó có thể thiêu đốt tai họa. Hoàn cảnh khó khổ, không vượt được, nhưng trì tụng thần chú Dược Sư với lòng chí thành tin tưởng công phu tu hành vô thượng của Phật Dược Sư và nương nhờ vào uy lực của Ngài mà họa tai tiêu tan và làm cho lòng chúng ta sáng lên, kinh gọi là các vị tinh tú hiện trong lòng chúng ta khiến cho bầu trời đen tối của tâm tan mất. Còn ta tụng Dược Sư thần chú, nhưng nghĩ người này xấu, người kia ác thì ác đã ngự trị lòng ta, nên tai họa chẳng những không tiêu mà còn giáng xuống ta.

Ngoài ra, Phật Thích Ca cho biết rằng Phật Dược Sư còn đạt mục tiêu là diên thọ, tức làm cho mạng sống của người được kéo dài. Muốn kéo dài mạng sống, song song với việc cảm hạnh của Phật Dược Sư, còn phải giữ tám phần trai giới. Không giữ như vậy, kinh Dược Sư không linh nghiệm, hay Phật Dược Sư không gia bị chúng ta được. Tám phần trai giới chính yếu là tu Bát quan trai. Các Phật tử về chùa tu Bát quan trai làm lễ thọ giới một ngày một đêm phải giữ giới thanh tịnh thực sự. Không giữ tám phần trai giới thì cầu diên thọ không được và còn phải mở kho bố thí cúng dường trai tăng. Bố thí cúng dường tùy theo sức của mình đến đâu làm đến đó, không phải vay mượn. Làm đúng pháp thì trước tiên tai họa mất, kế đến mạng sống chúng ta kéo dài, tất cả khó khăn nguy hiểm không đến, tâm được an thì được trường thọ.

Tại sao ta bệnh và chết yểu, vì nhiều đời ta phạm tội sát sanh. Trong bao tử chúng ta là nghĩa địa chứa không biết bao nhiêu sinh mạng. Ăn chay là bắt đầu cải táng “cái nghĩa địa bao tử”. Tu đúng pháp trải qua tối thiểu ba năm là ta ăn chay được, vì cải táng được một phần ba cái mồ trong Thức của chúng ta. Ăn chay được sáu năm là cải táng được một nửa. Chúng ta tồn tại do thức ăn và hơi thở. Mỗi ngày chúng ta chôn sinh mạng của chúng sanh trong bao tử đến hết chỗ chứa mới thôi. Ăn chay cải táng mồ chôn này thì trải qua mười hai năm, nghĩa địa trong tâm thức được cải táng hết, nên cơ thể khỏe và phiền muộn không còn. Lúc mới ăn chay còn thèm mặn và mệt mỏi.

Bác sĩ Trần Vạn Kim bảo tôi rằng: “Chú ăn chay thì tôi không chữa bệnh”, vì tôi bị nám phổi, ho lao, ăn chay không đủ dinh dưỡng, làm sao sống. Lúc đó tôi nghĩ mình phải cải táng nghĩa địa này, sống cũng tu, chết cũng tu và cuối cùng tôi sống, còn bạn sợ ăn chay chết thì chết hết.

Ba năm đầu, chúng ta bắt đầu cải táng nghĩa địa thì cơ thể chúng ta chưa quen, chưa tiếp thu đồ chay được, nên nó hành hạ ta. Cơ thể chúng ta, dòng họ chúng ta, ông bà chúng ta, tế bào của chúng ta đã quen nuôi dưỡng bằng thịt cá rồi. Tôi có suy nghĩ tại sao con voi, con bò ăn cỏ mà khỏe; phải chăng vì ông bà tổ tiên nó cũng ăn cỏ. Theo tôi, ta tu hành phải tìm cách thay đổi truyền thống và thay đổi tế bào để nó có sức tiếp thu đồ chay. Chúng ta nhận thấy không phải ăn thịt chúng sanh mà khỏe mạnh. Ngày nay, thấy rõ ăn thịt có nhiều độc tố hơn.

Phật khuyên chúng ta nên phóng sanh, nhưng phóng sanh cũng có hai mặt. Vì ta sát sanh, nên phóng sanh để thay đổi nghiệp; nhưng thấy vật bị bắt và sắp chết, ta cứu nó, như ông Trần Quang Nhị là thân sinh của ngài Huyền Trang mua con cá sắp bị giết để phóng sanh. Ngày nay, Phật tử nghĩ phóng sanh có phước, chẳng hạn người 80 tuổi đặt mua 80 con chim để thả cho có phước. Việc làm này hoàn toàn sai, vì chúng ta không đặt hàng thì những con chim đó đã không bị bắt và chúng bị nhốt lâu, đói khát kiệt sức, thả ra bay không nổi, làm mồi cho các con mèo. 

Mùa hạ năm nào, chùa Phổ Quang cũng có nhiều con mèo hoang tập trung về để bắt chim phóng sanh. Phóng sanh như vậy không có phước, còn có tội và tụng Dược Sư cầu nguyện, bệnh không hết, nhưng nặng hơn. Trên đường đi, gặp người mắc nạn, hoặc bị hàm oan, ta cứu, hay gặp con vật bị bắt giết, ta cứu là phóng sanh, không phải đặt hàng để phóng sanh.

Bố thí, giúp người nghèo bị thiên tai, đói khổ, giúp họ kéo dài mạng sống thì Phật gia hộ kéo dài mạng sống của ta. Bố thí phải đúng như pháp thì tai họa mất và mạng sống kéo dài.

Đức Phật Dược Sư làm được việc tiêu tai diên thọ, Ngài còn kèm thêm “Lưu ly quang”. Quang là ánh sáng của viên ngọc tâm. Tâm Phật Dược Sư ví như viên ngọc lưu ly, tức hoàn toàn thanh tịnh sáng suốt, nên Ngài thấy được người đáng cứu, đáng giúp.

Phật Thích Ca dạy một năm ba tháng là tháng 1, tháng 5 và tháng 9 chúng ta tu theo Dược Sư. Trong tháng Giêng khởi đầu của năm, chúng ta cố gắng tu một tháng này để Phật Dược Sư rọi tâm ta thành lưu ly trong sáng thì Phật huệ mới rọi vô được. Chúng ta tu tháng Giêng giữ tám phần trai giới thì Phật rọi tâm ta sáng suốt, thấy được tháng 2, tháng 3 và tháng 4 nên làm gì. 

Hết tháng 4, viên ngọc lưu ly của chúng ta mờ lại, vì ba tháng tiếp cận xã hội sẽ cho chúng ta những vui buồn vinh nhục của cuộc đời, nên viên ngọc trong lòng chúng ta bị mờ. Vì vậy, chúng ta phải giữ tám phần trai giới, tu thêm một tháng là tháng 5, thì lòng chúng ta sáng lên, thấy được tháng 6, 7, 8 làm gì. Và tháng 9, ta lại tu thêm một lần nữa thì tháng 10, 11, 12 sẽ hành xử không sai lầm.

Mong rằng tất cả đệ tử Phật đốt sáng ngọn đèn tâm, thấy việc đáng làm để công đức sanh ra và mạng sống được kéo dài, không gặp tai họa. 

Giảng sư trong Phật giáo là những người am hiểu Phật pháp, thuyết giảng kinh Phật, chân lý Phật, tư tưởng giáo lý Phật giáo cho nhân dân đồng bào Phật tử nghe hiểu và thực hành theo để có đời sống lương thiện tích cực ý nghĩa theo tinh thần của Phật giáo.

Giảng là trình bày cụ thể rõ ràng cặn kẽ cho người nghe dễ hiểu, dễ nắm bắt vấn đề.

Sư ở đây là thầy, chỉ cho những người xuất gia tu hành theo Phật giáo. Giảng sư tiếng Hán là 法師 (Pháp sư) tức người giảng Phật pháp. 

Trách nhiệm của một người xuất gia tu hành, không chỉ học hỏi cặn kẽ, hiểu thông Kinh, Luật, Luận, sống thực hành theo chân lý Phật mà còn phải đem những điều mình hiểu, mình thực hành có kết quả chia sẻ, giảng giải cho đồng bào Phật tử và những người có duyên muốn nghe.

Phật dạy thuyết Pháp cho người phải có đủ năm đức

Trong Đại phẩm, đức Phật thường dạy: “Này các thầy Tỳ-kheo, hãy đi đi, đi khắp nơi vì lợi lạc và hạnh phúc của số đông, vì lòng từ bi đối với cuộc đời, vì lợi lạc và hạnh phúc của chư thiên và loài người. Chớ đi hai người chung đường với nhau. Này các thầy Tỳ-kheo, hãy thuyết giảng giáo pháp cao thượng ở phần đầu, cao thượng ở phần giữa và cao thượng ở phần cuối, cả về ý nghĩa lẫn văn cú.

Hãy giảng giải sự trọn vẹn viên mãn, đời sống thanh tịnh của trạng thái cao thượng. Có những người mà trí óc chỉ bị lu mờ vì đôi chút bụi bặm, nếu không được nghe pháp thì họ không thể được giải thoát; những người ấy sẽ hiểu pháp”.

Đức Phật đã tuyên thuyết điều Ngài biết, Ngài làm. Đấy là sự chân thật. Kinh Phật thuyết Như vậy, Đức Phật dạy: “Điều gì Như Lai nói, tuyên bố, nói rõ lên; tất cả là như vậy, không có khác được nên được gọi Như Lai”. “Này các Tỳ-kheo, Như Lai nói gì thì làm vậy, làm gì thì nói vậy, nên được gọi là Như Lai”.

Trưởng lão Xá-lợi-phất tuân theo lời Đức Phật, huấn luyện chỉ bảo cho các vị tỳ kheo giảng sư sắp đi hoằng pháp ở phương xa. Tôn giả vừa giả định các câu hỏi sẽ được đặt ra cho các giảng sư rồi tự nói câu trả lời: “Đạo sư của Tôn giả nói gì, tuyên bố gì? Được hỏi như vậy, này các Hiền giả, các Hiền giả phải trả lời: Này chư vị, bậc Đạo sư của chúng tôi nói đến sự điều phục dục và tham. (Tương ưng bộ).

Tuân theo lời dạy của Đức Phật, các thầy Tỳ-kheo đã đi khắp nơi, đến các làng mạc, vùng sâu vùng xa, các thành thị, các xứ sở; đến với mọi người thuộc mọi thành phần, đẳng cấp để giảng nói chân lý nhiệm mầu của đức Phật.

Vị giảng sư cần giữ 5 nguyên tắc về việc thuyết giảng Phật pháp:

Một là, thuyết pháp theo thứ lớp, từ thấp đến cao;

Hai là thuyết y theo các pháp môn của kinh điển, không được sai lầm

Ba là thuyết pháp vì lòng từ bi, muốn lợi ích cho mọi người;

Bốn là thuyết pháp không phải vì lợi ích cá nhân của mình, không mong được đền đáp

Năm là không được tự khen mình, chê bai người khác, tôn giáo khác

Trong kinh Ưu Bà tắc giới đức Phật còn chỉ dạy chi tiết 16 điều cần ghi nhớ trong việc thuyết giảng Phật pháp : 1. Thuyết giảng tùy thời; 2. Thuyết giảng hết lòng; 3.Thuyết giảng theo thứ tự từ dễ đến khó, từ thấp đến cao; 4. Thuyết giảng một cách hòa hợp; 5. Thuyết giảng đúng theo nghĩa lý; 6. Thuyết giảng với tâm hoan hỷ; 7. Tùy ý thuyết giảng; 8. Không khinh thường thính chúng; 9. Không mắng chửi thính chúng; 10. Giảng đúng như pháp; 11. Nói pháp lợi mình và lợi người; 12. Nói pháp không tán loạn; 13. Nói pháp hợp nghĩa lý; 14. Nói chân chính; 15. Giảng pháp với tâm không kiêu mạn; 16. Giảng Phật pháp không cần người đền ơn.

Nói tóm lại một vị giảng sư trước hết phải có phẩm chất đạo hạnh tư cách đạo đức; học hỏi kỹ càng thông đạt Kinh Luật Luận, nắm vững, thực hành giáo lý Phật giáo, sống đúng với tinh thần từ bi trí tuệ của đạo Phật thì mới được gọi là vị giảng sư chân chính của Phật giáo.

Hiện nay có 2 nơi, một là ở khu vực phía Nam (chùa Hoà Khánh) hai là ở phía Bắc (chùa Vạn Phúc) chuyên đào tạo Cao cấp Giảng sư và Trung cấp Giảng sư thuộc Ban Hoằng pháp trung ương, Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Ngoài ra, khoa Hoằng pháp thuộc Học viện Phật giáo Việt Nam TP. HCM cũng đào tạo chuyên ngành Hoằng pháp.

Khi có các vị Giảng sư trẻ đến thưa hỏi về định hướng, phương pháp hành đạo, cách thức giảng Phật pháp, chúng tôi thường chân thật khuyên mấy điều:

– Một là hãy dành thời gian học hỏi nghiên cứu Kinh Luật Luận, giáo lý Phật học cho thật chắc chắn vững vàng, chỗ nào chưa thông nên thưa hỏi các bậc tôn túc Hoà Thượng đi trước.

– Hai là sống, tư duy chiêm nghiệm, tu tập thực hành nghiêm túc các kinh, các pháp, giáo lý đã học.

– Nên giảng đúng những điều đức Phật đã dạy giúp người nghe có thể hiểu, thực hành đạt được an lạc, chuyển hóa khổ đau. Không nên giảng, suy diễn cá nhân theo trào lưu, xu thế.

– Chỉ nên giảng những điều mà mình đã hiểu thấu đáo chắc chắn, đã thực hành có kết quả bớt khổ, an lạc. Không nên tùy tiện giảng những vấn đề mình còn mơ hồ không chắc chắn, không thuộc giáo lý Phật giáo.

– Nên dùng thái độ khiêm cung, chân thật mà giảng giải Phật pháp, tránh khoe khoang, khoa trương tự cao tự đại.

– Tránh đề cập đến chính trị, phê phán tôn giáo, tín ngưỡng ngoài Phật giáo.

– Theo lời Phật dạy, trên đền bốn ơn, dưới cứu ba cõi mà tuyên dương Phật pháp. Chứ tuyệt không phải có tâm thể cầu danh, mong lợi, muốn nổi tiếng mà đi giảng Phật pháp.

– Những người chưa am tường Phật pháp, chưa tư duy chiêm nghiệm thấu đáo, chưa sống, thực hành nghiêm túc giáo lý Phật giáo thì không phải là giảng sư, cũng không thể giảng Phật pháp được. Nếu đi giảng Phật pháp chỉ là có hại cho bản thân, hại cho mọi người và có hại cho Phật giáo.

Còn người xuất gia sống du hành, rày đây mai đó, tứ cố vô thân nên khi ngã bệnh quả thật gian nan. Thế Tôn hiểu rõ tâm trạng bệnh khổ nên rất quan tâm và thường chỉ dạy tứ chúng đệ tử phát tâm săn sóc người bệnh.

Nuôi bệnh, trước cần có cái tâm thương người. Ngoài hiểu và thương, người nuôi bệnh cần có những kỹ năng săn sóc thân thể và chăm dưỡng tinh thần, giúp bệnh nhân thân tâm đều thoải mái thì mới mau lành. Thế Tôn từng dạy, săn sóc người bệnh thì phước báo cũng giống như săn sóc cho Như Lai vậy. Hãy nghe Thế Tôn nói về cách săn sóc bệnh nhân nhằm giúp mình và người đều được phước báo.

“Một thời Phật ở nước Xá-vệ, rừng Kỳ-đà, vườn Cấp Cô Ðộc.

Bấy giờ Thế Tôn bảo các Tỳ-kheo:

Nếu người săn sóc bệnh, thành tựu năm pháp này khiến người bệnh chẳng lành, nằm mãi trên giường chiếu. Thế nào là năm? Ở đây, người khán bệnh không phân biệt thuốc hay; lười biếng, tâm không dũng mãnh; thường ưa sân giận và ưa ngủ nghỉ; vì tham ăn nên coi sóc bệnh nhân không dùng pháp cung dưỡng; cũng không trò chuyện với bệnh nhân.

Ðó là, Tỳ-kheo! Nếu người săn sóc bệnh thành tựu năm pháp này thì bệnh chẳng lành được.

Này Tỳ-kheo! Nếu người săn sóc bệnh thành tựu năm pháp này thì người bệnh được lành, chẳng nằm liệt giường chiếu. Thế nào là năm? Ở đây người khán bệnh phân biệt thuốc hay; cũng không lười biếng, dậy trước, nằm sau; thường ưa chuyện vãn, ít ngủ nghỉ; dùng pháp cung dưỡng, không tham ăn uống; chịu thuyết pháp cho bệnh nhân.

Này Tỳ-kheo! Ðó là người săn sóc bệnh thành tựu năm pháp này, bệnh có lúc được lành.

Cho nên, các Tỳ-kheo! Lúc săn sóc người bệnh thì nên bỏ năm pháp trước, thành tựu năm pháp sau. Như thế, các Tỳ-kheo, hãy học điều này.

Bấy giờ các Tỳ-kheo nghe Phật dạy xong, vui vẻ vâng làm”.

(Kinh Tăng nhất A-hàm, tập II, phẩm Thiện tụ, VNCPHVN ấn hành, 1998, tr.241)

Một người khéo nuôi bệnh, dẫu chúng ta không phải là thầy thuốc nhưng cũng nên hết sức để ý về thuốc. Biết rõ loại thuốc nào bệnh nhân dùng thì bớt, loại thuốc nào dùng không bớt hoặc có các tác dụng phụ không mong muốn để nói cho thầy thuốc biết nhằm điều chỉnh kịp thời.

Kế đến là siêng năng trong việc chăm sóc, ngủ sau và dậy trước người bệnh. Người bệnh thường đau khổ, khó chịu nên đã phát tâm nuôi bệnh thì không nên giận hờn hay bực tức với họ. Ngược lại cần chuyện trò, sẻ chia, tâm sự với người bệnh nhiều hơn. Ngoài thuốc thang thì vấn đề ăn uống, bồi bổ cho người bệnh cũng khiến cho sức khỏe bệnh nhân chóng được hồi phục.

Điều quan trọng nhất mà người nuôi bệnh cần có là tìm cách giải tỏa những tâm lý bất an, sầu muộn khiến cho người bệnh tuy có đau mà ít khổ. Thế Tôn gọi là “thuyết pháp cho bệnh nhân”. Bệnh tật dĩ nhiên là điều không ai muốn. Khi mang bệnh, rõ ràng đó là nghiệp của mình, do mình gây tạo trong quá khứ xa hoặc gần nên không phiền trách ai, không đổ lỗi cho ai, chỉ tự trách mình và lo điều trị.

Mặt khác, người nuôi bệnh cần nhắc cho bệnh nhân biết rõ là ai cũng có bệnh, bệnh tật vốn không chừa một ai, không phải chỉ một mình họ bị bệnh để không mặc cảm. Ngay cả khi biết người bệnh không thể qua khỏi, người khéo nuôi bệnh nên tìm cách nói cho người bệnh hiểu đó cũng là chuyện thường, ai mà chẳng trải qua sanh già bệnh chết. Người khỏe hay người bệnh cũng phải ra đi, chỉ khác là trước hay sau mà thôi.

Nói chung, một người khéo nuôi bệnh thì có khả năng chăm sóc cả thân thể lẫn tinh thần cho người bệnh. Làm được như vậy thì được phước vô lượng, mình và người đều hạnh phúc, an vui. 

Tu theo Phật, và thấu hiểu được ý Phật dạy, trân trọng, tuân thủ những điều giúp chúng ta thăng hoa đạo đức, trí tuệ, hoặc sửa đổi cho thích hợp với sinh hoạt của thời hiện đại mà vẫn giữ được nếp sống của người xuất gia. Điển hình như chư Tăng Phật giáo Nam tông ở các nước Thái Lan, Campuchia, v.v… vẫn giữ truyền thống khất thực, mỗi sáng các ngài đi khất thực, nhưng việc sử dụng thực phẩm được cúng có thay đổi. Trước kia, tu sĩ khất thực phải dùng hết thức ăn trong bình bát và Phật tử cúng gì thì dùng nấy. Với cách này, việc ăn uống không điều độ và dùng những thức ăn không thích hợp nên sanh ra bệnh hoạn. Vì lý do đó mà Phật giáo Nam tông đã phải cải tiến, tất cả đồ dùng do Phật tử cúng dường khi đi khất thực được gom lại, sau đó, mỗi thầy chọn thức ăn thích hợp và số lượng vừa đủ với cơ thể mình; không phải ăn tất cả thực phẩm được cúng. 

Vì cơ thể của mỗi người có nhu cầu khác nhau, phát xuất từ nghiệp khác nhau, theo tôi nên tổ chức cho đại chúng ăn theo cách tự chọn, vừa hợp vệ sinh, vừa hợp khẩu vị mỗi người, mà lại không tốn kém. Nếu những vị nào muốn giữ nghi thức cúng dường cũng vẫn làm món ăn tự chọn được. Quý vị dọn thức ăn ra bàn, đến giờ quả đường, mỗi người cầm bình bát đến lấy thức ăn theo ý mình và gắp vừa đủ vào bát; sau đó vào bàn, cúng dường như thường. Riêng tôi, nhờ sớm biết điều chỉnh thức ăn và số lượng thích hợp với thể trạng, tôi khỏe mạnh, không bị “bệnh tùng khẩu nhập”.

Nói về thức ăn, Phật dạy chúng ta rất kỹ lưỡng; theo Ngài, người  tu có bốn món ăn là đoàn thực, xúc thực, tư niệm thực và thức thực. Đoàn thực là thức ăn vật chất để nuôi cơ thể sống còn mà tu hành. Đối với thức ăn vật chất, Đức Phật dạy rằng không nên ăn nhiều, chỉ ăn vừa đủ giúp cho cơ thể khỏe mạnh. Ngài Thiên Thai dạy thêm rằng không ăn những gì không thích hợp với cơ thể. Đó là kinh nghiệm của Phật và Tổ sư đã thể nghiệm, mới đưa ra pháp tu tương ưng nhằm duy trì mạng sống của chúng Tăng được khỏe mạnh.

Ngoài thức ăn vật chất, thức ăn của tinh thần mới thực sự quan trọng đối với người tu. Thật vậy, thức ăn nuôi dưỡng tinh thần chúng ta là thiền thực và pháp hỷ thực mà mỗi ngày trước khi ăn, đại chúng luôn nhắc nhở nhau rằng “Thiền duyệt vi thực, pháp hỷ sung mãn”. Vì vậy, bằng mọi cách, phải làm cho thiền và pháp trở thành món ăn tinh thần thực sự của chúng ta. Người tu mà không thích ăn cơm thiền, uống nước pháp, không thể sống trong đạo. Chùa thiếu món ăn tinh thần thì chúng đói, tìm những thức ăn không tốt sẽ bị nhiễm độc. Nếu nhiễm chất độc của thực phẩm, bị chết thân mạng, nhưng bị nhiễm độc tinh thần, sẽ chết giới thân huệ mạng, dù còn trong đạo, nhưng không dùng được. Trên thực tế, các tu viện sinh hoạt tốt đẹp nhờ Thiền chủ và các vị lãnh đạo đều sống phạm hạnh thanh tịnh, đại chúng mới nương theo đó thăng hoa được.

Xúc thực, tư niệm thực và thức thực được coi là ba món ăn tinh thần của người tu. Xúc thực là sự tiếp xúc hàng ngày của chúng ta với cuộc đời. Nếu sống trong tu viện, mỗi ngày đọc kinh, được gần gũi các bậc tu hành kiểu mẫu, trông thấy đức hạnh của họ, chúng ta sẽ tốt theo. Tôi được như ngày nay nhờ may mắn trong thời còn là học Tăng, bên cạnh có hai bậc thầy, Hòa thượng Thiện Hoa và Thiện Hòa là hai biểu tượng mà tôi tôn thờ. Tôi sống chung với các ngài,  nghe lời khuyên bảo và thấy việc làm tốt đẹp của các ngài, nên học được đức hạnh của các ngài.

Nếu hàng ngày, Tăng Ni thường tiếp xúc với người phải trái hơn thua. Do năm giác quan tiếp xúc với tiền trần, đưa vào ý thức thì bắt đầu suy nghĩ theo đường thế tục, dẫn đến hư hỏng đời tu là tất yếu. Tôi có kinh nghiệm về việc này. Thời còn đi học ở Nhật, vì học luật, nên tôi phải học thuộc lòng những điều luật, điều ước. Khi đem những điều này vào tiềm thức rồi, đưa nó ra khó vô cùng. Hễ thiền, nhắm mắt lại là chúng xuất hiện liền. Vì thế, chư vị Tổ sư nhận rõ tầm quan trọng của xúc thực, mới dạy rằng “Bất dữ chư trần tác đối”, nghĩa là không cho sáu căn tiếp xúc với sáu trần, để không bị nhiễm ô và không lưu giữ phiền não. Tuy nhiên, cần cân nhắc ý của Tổ dạy để không trở thành người vô dụng, gọi là củi mục than nguội mà Tổ thường quở trách. Cần biết chọn lựa những gì nên tiếp xúc và những gì phải ngăn cấm.

Chúng ta còn nhớ câu chuyện thầy Mạnh Tử thuở nhỏ rất ham học và thích bắt chước. Nhà thầy ở khu lao động, gần lò sát sanh, nên thường qua coi người đồ tể giết heo. Về nhà, thầy đã bắt chước, lấy củ khoai để tập mổ. Mẹ của thầy sợ con tiếp xúc việc đó mỗi ngày, sau này cũng sẽ làm nghề mổ heo, nên bà đã dọn nhà đến gần một ông thầy đồ dạy học. Lần này thầy Mạnh Tử trông thấy bọn trẻ học, cũng bắt chước lấy lá làm giấy, lấy cây làm viết để học, mẹ thầy rất mừng. Câu chuyện này cho thấy ảnh hưởng của xúc thực là sự tiếp xúc hàng ngày rất quan trọng. Nếu  Mạnh Tử không được người mẹ cho tiếp xúc với môi trường đạo đức, học hành, thì thầy đã không trở thành Thánh hiền.

Trên bước đường hướng dẫn đại chúng tu hành, chúng ta không nên hạn chế tuyệt đối, cần biết rõ điều gì nên cho, việc nào nên cấm. Con đường Thánh hiền không mở ra, làm sao xây dựng được Hiền Thánh Tăng. Con đường tội lỗi không đóng lại, làm sao tránh khỏi những việc sai phạm, hư xấu. Theo Phật, chúng ta luôn sử dụng trí tuệ để quán sát, dòng nước ví như sức sống của dòng đời rất có lợi, từ bỏ cuộc sống làm sao tu được; phải bảo vệ cuộc sống mình cho tốt. Nhưng dòng nước chảy xuôi thường gây ra lũ lụt, người ta phải ngăn nó lại bằng cách mở đập cho nước chảy vào để chuyển nó thành dòng điện mang lại nhiều lợi ích cho cuộc sống. Dòng đời cũng thế, phải biết đóng cửa thế gian, mở ra con đường nhân thiên, con đường Bồ-tát hạnh cho đại chúng đi theo. Suy nghĩ của con người không thể ngăn được, nhưng chúng ta nên cho tiếp xúc với những gì tốt đẹp, cao quý, nhưng phải thích hợp với trình độ và nghiệp lực của chúng. Có nhiều chùa bắt chúng khuya công phu, trưa quả đường, tối Tịnh độ, Thiền, cứ như vậy trở thành công thức. Ngồi thiền, nhưng không biết làm gì, người gục, người ngủ, đợi cho hết giờ. Tu như vậy, làm sao có kết quả tốt. Theo tôi, không tu thì thôi, tu thì phải cho ra hồn; dứt khoát như vậy. Riêng tôi, đọc sách, đọc kinh, nhận ra ý nào hay thì thích giữ lại trong tâm để vào thiền quán chiếu lời Phật dạy. Càng thiền, trí tuệ càng phát sanh, hôm sau đọc lại thấy pháp sáng hơn. Vì vậy, đọc kinh, tham thiền thấy thú vị mới thích thiền, thích đọc kinh, không thích tiếp xúc với người. Điển hình như Hòa thượng Trí Tịnh trước kia mỗi ngày đến hai giờ trưa là ngài không tiếp khách để sống với kinh. Tôi thì sáu giờ chiều “bế quan” để dùng pháp Phật rửa sạch nhiễm ô trong ngày. Tất cả sự việc mà người đời đem đến cho chúng ta, dùng pháp tẩy sạch, làm cho tâm sáng, mới giữ được bản chất của người tu. Nếu không, tiếp nhận bao nhiêu việc thế gian phiền toái mà họ trút cho ta, một lúc ta cũng đủ sức sân hận, buồn phiền, đau khổ như người đời. Tôi làm nhiều việc liên tục được là nhờ sử dụng được thiền thực và pháp thực trên bước đường hành đạo. Giảng được nhiều năm liền, vì tiềm thức của tôi đã chứa sẵn pháp Phật.

Xúc thực là sự tiếp xúc hàng ngày giữa ta và cuộc đời, nếu chứa đầy pháp Phật, tất cả nhiễm ô thế gian sẽ được pháp Phật tiêu hóa, chuyển đổi thành hiểu biết, trí giác để cho những lời khuyên tương ưng với hoàn cảnh của người, giúp họ giải quyết việc một cách nhẹ nhàng; còn chấp vào lập trường riêng để áp đặt, chắc chắn không đúng. Nói cách khác, lóng nghe quần chúng, tiếp thu khổ đau mà họ đưa vào tiềm thức chúng ta và sẽ có Phật pháp hóa giải, chỉ đạo được cho họ con đường sống tốt đẹp, tức chế tác được pháp tu thích hợp. Đối với tôi, tìm những pháp thích hợp cho nhiều người tu được, còn pháp của chúng ta tu, họ không thể sử dụng. Tôi thường nghe một số người nói rằng thời của chúng ta khó khăn mà tu được, thời này tu dễ quá mà họ không tu, tức chết. “Tức chết” là bị đọa. Tu lâu, tâm chúng ta phải chứa đầy pháp Phật và những kinh nghiệm quý báu của chư vị Tổ sư. Không có “Tức chết”, mà phải thấy rõ yêu cầu của nhiều người và hóa giải khó khăn cho họ, chế ra pháp tu thích hợp với họ.

Ngoài xúc thực là sự tiếp xúc hàng ngày qua sáu giác quan của chúng ta với Phật, pháp, Bồ tát, còn có món ăn tinh thần là tư niệm thực, tức thiền. Chúng ta đưa hình ảnh Phật, pháp, Bồ-tát vào an trụ trong tâm ta, mới có huệ. Vạn Hạnh thiền sư an trụ thiền mà cố vấn cho vua Lý Thái Tổ dựng nước, an dân và rất nhiều tấm gương sáng chói của các thiền sư còn lưu danh thơm muôn thuở trong sử sách. Nhờ xúc thực, đọc kinh mở rộng tri thức theo Phật và tư niệm thực, suy nghĩ áo nghĩa Phật dạy trong thiền định, hai thức ăn tinh thần này cho chúng ta hiểu biết là thức thực. Ngài Huyền Trang gọi đó là Đại viên cảnh trí, một sự thông minh tuyệt đỉnh, một sự hiểu biết xác thực hoàn toàn mọi việc như ảnh hiện trong gương và việc qua rồi, tâm người tu hoàn toàn thanh thản, tự tại, giống như gương sáng chẳng lưu lại hình ảnh của vật nào cả.

Trong mùa An cư, mong rằng Tăng Ni an trụ trong phạm hạnh thanh tịnh, tiến bước trên con đường Hiền thánh.