Pháp thân huệ mạng ta bị phiền não phá hại, nên cũng gọi nó là phiền não ma.

Có những Phật tử tuy ăn chay, bố thí, tụng kinh, niệm Phật, nhưng chỉ chú ý về hình thức, không quan tâm đến việc dứt trừ phiền não vọng duyên. Nên biết, nếu phiền vọng tăng một phần, tất đạo tâm phải thối một phần, dù có tụng kinh niệm Phật cũng không được thanh tịnh. Cho nên trong Kinh Pháp Bảo Đàn, đức Lục Tổ đã bảo:

“Người mê tu phước chẳng tu đạo

Bảo rằng tu phước ấy là đạo

Bố thí cúng dường phước không lường

Nơi lòng ba ác vẫn còn tạo”.

Chữ Đạo của đức Lục Tổ nói, chỉ cho chân tâm thanh tịnh. Tất cả đường lối tu hành đều là phương tiện trở về chân tâm ấy. Chứng được chân tâm mới hoàn phục tánh bản giác, thoát nỗi khổ luân hồi, mà điểm căn bản để tu chứng, là phải dứt trừ phiền não vọng niệm.

Lão thật niệm Phật tiêu nghiệp vãng sanh thành Phật

Trong Kinh Tứ Thập Nhị Chương, đức Phật cũng dạy:

“Bậc sa môn hành đạo đừng giống như con trâu kéo chiếc cối xay, thân tuy hành đạo mà tâm đạo chẳng hành. Nếu tâm đạo được hành, cần gì dùng thân hành đạo?”

Niệm Phật, sám hối, ngồi thiền, lễ bái, kinh hành, đều là phương tiện phá trừ vọng nghiệp, mở rộng chân tâm. Nếu thân, miệng áp dụng hình thức ấy, mà lòng còn dẫy đầy nghiệp chướng tham, sân, si, thì đâu gọi là hành đạo? Trái lại, tuy không dùng hình thức đó, nhưng tâm vẫn luôn luôn trong sáng như gương nguyệt hồ thu, mới thật là người hành đạo.

Khi xưa vua Hương Chí hỏi Tổ Bát Nhã Đa La rằng: “Các vị tu hành khác đều tụng kinh, sao Ngài lại không tụng?”

Tổ đáp: “Bần tăng hơi thở ra không tiếp xúc các duyên, hơi thở vào không ở trong ấm giới, thường chuyển thứ kinh ấy đã ngàn muôn ức quyển rồi!”

Tổ muốn nói rằng mình hằng tụng vô tự tâm kinh, tâm kinh ấy là chẳng trụ trước muôn duyên bên ngoài, và bên trong hằng vắng lặng không thấy có năm ấm mười tám giới, cả tướng trong, ngoài, chính giữa cũng đều dứt tuyệt. Đây là ý nghĩa “tâm hành đạo”.

Tuy nhiên, cũng đừng chấp theo điều nói trên, mà bác bỏ ăn chay, bố thí, sám hối, niệm Phật, tụng kinh. Bởi các sự kiện ấy về mặt huệ nó giúp cho hành giả mau tiêu nghiệp chướng, sớm ngộ bản tâm; về mặt phước nó lại khiến cho người tu được quả báo đẹp vui, sanh về các cõi lành, hoặc miền Tịnh Độ để tiếp tục đường tu không còn thối chuyển. Mà phước huệ lưỡng toàn mới thành Phật được. Cho nên các bậc đại Bồ Tát tuy đã ngộ suốt nguồn tâm, nhưng vẫn tu muôn phước để trang nghiêm Phật độ. Như đức Di Lặc Bồ Tát tuy đã lên ngôi Nhất Sanh Bổ Xứ, xong mỗi ngày vẫn sám hối sáu thời để cầu tiêu trừ tế chướng, mau chứng quả Diệu Giác của Phật Đà.

Nên biết lời dạy trong Kinh Tứ Thập Nhị Chương và lời của Tổ Bát Nhã Đa La ở trên, chỉ có tánh cách phiến diện hoặc bán dụ, để phá trừ lối tu chấp tướng quên tâm mà thôi.

Để kết lại vấn đề, người tu tịnh nghiệp ngoài phương diện niệm Phật, trì chú, tụng kinh, sám hối, còn phải chú trọng về phương diện “khai tâm”. Muốn cho tâm mở mang sáng suốt, để giúp kết quả niệm Phật mau thành tựu được sanh về Tây Phương, phải dứt trừ phiền não.

Nếu nhận thức sâu thêm, câu niệm Phật tuy là tướng mà cũng chính là tánh, bởi lý không ngoài sự, tức niệm là Phật, tức niệm là tâm. Cho nên trong sáu chữ hồng danh, phước huệ gồm đủ, sự lý viên dung, vừa đưa người tu mau đến thể viên giác diệu tâm, vừa khiến hành giả được tịnh báo vãng sanh cõi Phật.

Trích “Niệm Phật Thập Yếu”. 

Nói về đặc tính của nước là để minh họa cho lời Phật dạy về tâm từ, thoạt nhìn lòng yêu thương rộng lớn hay tâm từ cũng tươi mát dẻo mềm, ấy vậy mà khắc chế được ác quỷ ác thần. Các loài phi nhơn có ác tâm muốn tổn hại người tu tập tâm từ vốn không thể được. Thế nên, ngoài việc tu tập giới định tuệ, người tu cần phải trưởng dưỡng lòng từ để được an nhiên trước nội ma ngoại chướng.

“Một thời, Đức Phật ở trong vườn Cấp Cô Độc, rừng cây Kỳ-đà, nước Xá-vệ. Bấy giờ, Thế Tôn bảo các Tỳ-kheo:

 – Thí như có người có con dao găm, mũi nó rất bén nhọn. Có người khỏe mạnh nói rằng: ‘Tôi có thể dùng tay, hay nắm tay, đập vào con dao của anh, làm cho nó gãy vụn.’ Này các Tỳ-kheo, người khỏe mạnh kia có thể dùng tay, hay nắm tay đập vào con dao kia, làm gãy vụn chăng?

Các Tỳ-kheo bạch Phật:

– Bạch  Thế  Tôn,  không  thể  được.  Vì con dao găm kia có mũi rất bén nhọn. Người đàn ông kia không thể dùng tay, hay nắm tay đập cho vụn, mà chính tự làm khốn khổ.

– Cũng vậy, Tỳ-kheo, nếu Sa-môn, Bà-la-môn tu tập lòng từ đối tất cả chúng sanh cho đến như trong khoảnh khắc vắt sữa bò, nếu có quỷ thần ác muốn đến dò tìm chỗ hở, không thể tìm được cơ hội thuận tiện. Chúng chỉ tự làm thương tổn lại chính mình. Cho nên, các Tỳ-kheo, phải học như vậy, thường thường tu tập lòng từ cho đến như khoảnh khắc vắt sữa bò.

Phật nói kinh này xong, các Tỳ-kheo nghe những  gì  Phật  dạy,  hoan  hỷ phụng hành.

(Kinh Tạp A-hàm, kinh số 1255)

Khi tu tập độc cư trong những trụ xứ vắng vẻ như rừng cây, hang núi, đồng trống thì người tu phải đối mặt với một số chướng nạn. Ngoài thú dữ, trùng độc thì ác quỷ và ác thần nhiễu hại là một trở ngại lớn. Nhẹ thì khiến cho tâm ta bất an, lo sợ mà nặng thì chúng nhiễu loạn, phá phách khiến không thể định tâm. Trong những trường hợp như vậy, Thế Tôn thường dạy tu tập rải tâm từ; mong cho mọi loài chúng sinh được hạnh phúc, an vui.

Thiền rải tâm từ có nhiều lợi ích thiết thực cho đời sống bình thường, đặc biệt hữu ích với người tu hành. “Ngủ an lạc, thức an lạc, không ác mộng, được mọi người thương mến, các hàng phi nhân ái mộ, chư thiên bảo hộ, không bị hỏa hoạn-thuốc độc-binh khí xúc chạm, tâm dễ đắc định, sắc mặt trong sáng, lúc chết không rối loạn, có thể tái sinh vào cảnh giới của Phạm Thiên” là những lợi ích của thiền rải tâm từ.

Thế nên, người tu cần siêng năng thực hành thiền rải tâm từ. Trong pháp thoại này, Thế Tôn dạy chỉ cần rải tâm từ trong “khoảnh khắc vắt sữa bò” (ước chừng khoảng vài phút) mà các ác quỷ ác thần đã không thể làm tổn hại người tu, huống gì chúng ta gia tâm quán niệm hàng này. Mới hay, mong cho người được hạnh phúc an vui (rải từ tâm) thì chính mình lại được hạnh phúc an vui.

Con người là một hợp thể của năm uẩn, sắc (thân – vật chất) và thọ, tưởng, hành, thức (tâm – tinh thần). Thân và tâm tuy khác biệt nhau nhưng có mối quan hệ khắng khít, tác động và hỗ tương lẫn nhau.

Sống ở đời, hạnh phúc nhất là thân khỏe và tâm an, vật chất và tinh thần đều sung mãn. Nói theo Thế Tôn là “thân vui, tâm cũng vui”, đời sống vật cãhất đầy đủ, thân thể khỏe mạnh đồng thời đời sống tinh thần hiện tại an vui, tâm không còn phiền no, vượt thoát các ác đạo.

Tuy nhiên, không phải ai cũng đầy đủ phước đức thành tựu cả hai phương diện “thân vui, tâm cũng vui”. Hầu hết người ta sống ở đời được cái này thì mất cái kia, “thân vui, tâm chẳng vui” hoặc “tâm vui, thân chẳng vui”. Hai trường hợp này tuy không trọn vẹn nhưng có phần an ủi hơn so với người mất trắng, thiếu phước kém duyên, “tâm chẳng vui, thân cũng chẳng vui”. Hãy nghe Phật dạy về bốn hạng người này.

“Một thời Phật ở nước Xá-vệ, rừng Kỳ-đà, vườn Cấp Cô Độc.

Bấy giờ Thế Tôn bảo các Tỳ-kheo:

– Có bốn hạng người xuất hiện ở đời. Thế nào là bốn? Có người thân vui, tâm chẳng vui; hoặc có người tâm vui, thân chẳng vui; hoặc có người tâm chẳng vui, thân cũng chẳng vui; hoặc có người thân vui, tâm cũng vui.

Hạng người nào thân vui, tâm chẳng vui? Ở đây, phàm phu tạo phước, đối với bốn việc cúng dường y phục, thức ăn uống, giường nằm, thuốc men khi bệnh tật, không có thiếu thốn nhưng họ lại chẳng thoát khỏi đường địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh, cũng lại chẳng khỏi trong đường ác. Đó là hạng người thân vui, tâm chẳng vui.

 Hạng người nào tâm vui, thân chẳng vui? Đó là A-la-hán không tạo công đức. Ở đây, trong bốn việc cúng dường, vị ấy không thể tự lo xong, trọn không có được. Nhưng vị ấy thoát khỏi các đường ngạ quỷ, súc sanh, địa ngục. Ví như La-hán Duy Dụ. Đó là hạng người tâm vui, thân chẳng vui.

Hạng người nào thân chẳng vui, tâm cũng chẳng vui? Nghĩa là người phàm phu, không tạo công đức, không thể được bốn việc cúng dường y phục, thức uống ăn, giường nằm thuốc men chữa bệnh, hằng chẳng được thoát khỏi ngạ quỷ, súc sanh, địa ngục. Đó là hạng người thân chẳng vui, tâm cũng chẳng vui.

Hạng người nào thân vui, tâm cũng vui? Nghĩa là A-la-hán tạo công đức, bốn việc cúng dường không bị thiếu thốn: y phục, thức uống ăn, giường nằm, thuốc men trị bệnh. Vị ấy thoát khỏi đường địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh. Ví như Tỳ-kheo Thi-ba-la vậy. Đó là hạng người thân vui, tâm cũng vui.

Này Tỳ-kheo! Thế gian có bốn người này. Thế nên Tỳ-kheo! Hãy tìm phương tiện, nên như Tỳ-kheo Thi-ba-la. Như thế, các Tỳ-kheo, hãy học điều này.

Bấy giờ các Tỳ-kheo nghe Phật dạy xong, vui vẻ vâng làm”.

(Kinh Tăng nhất A-hàm, tập II, phẩm Khổ lạc, VNCPHVN ấn hành, 1998, tr.86)

Con đường an vui và hạnh phúc

Lời bàn: 

Liên hệ đến đời sống xuất gia, chúng ta thấy bốn hạng người mà Thế Tôn đã dạy ở trên rất rõ.

Có vị rất sung mãn về các phước báo hữu lậu; sức khỏe, chùa to, Phật lớn và đồ chúng đông đảo. Nhưng đó chỉ mới đạt được phần hình thức bên ngoài, còn nội dung bên trong, tâm các vị ấy có vui hay không mới là điều quan trọng. Nếu tâm chưa vui, “chẳng thoát khỏi đường địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh” thì cái kết vẫn chưa vui.

Ngược lại có vị tu học rất tinh chuyên, giới đức phạm hạnh và tuệ giác cao vời nhưng vì “không tạo công đức” nên thiếu phước báo hữu lậu. Mà thiếu phước duyên thì không đủ phương tiện làm đạo, hoằng hóa thường gặp trở ngại và khó khăn. Dù vậy, nhờ tâm vui nên cái kết cũng được vui.

Còn trường hợp thiếu phước kém trí, thân và tâm đều chẳng vui thì cần nỗ lực tu học thật nhiều. Bởi phước và trí không phải tự nhiên đến mà cần phải gieo trồng nhiều đời.

Người tu hành mà thân thể khỏe mạnh, đời sống vật chất không thiếu thốn, tâm vượt thoát các phiền não, khổ đau như Tỳ-kheo Thi-ba-la, nói khác là thân và tâm đều vui, phước trí đều trang nghiêm thì thật tuyệt vời. Vì thế Đức Phật răn dạy chúng ta hãy cố gắng để thành tựu.