Ta thích nói nhiều hơn và bắt ai cũng nghe theo ý mình, thậm chí ai không nghe thì mình bắt họ phải nghe, nếu không nghe, mình sẽ hăm dọa và tìm cách làm hại.

Bồ Tát Quán Thế Âm nhờ tu hạnh chia sẻ và lắng nghe, nên làm lợi lạc cho vô số chúng sinh. Bồ Tát biết nghe tâm sự của người khác để hiểu rõ hoàn cảnh, tâm tư, mà biết rõ nghiệp của họ để tìm cách giúp đỡ và sẻ chia.

Trên bước đường tu của chúng ta, hạnh lắng nghe rất quan trọng và cần thiết. Nếu ta không biết mở rộng tấm lòng từ bi, thương xót nỗi khổ, niềm đau của người khác, thì làm sao mình có thể gần gũi mà  sẻ chia hay nâng đỡ họ.

Cuộc sống hiện tại có quá nhiều áp lực, công việc bộn bề với những điều không được hài lòng, vừa ý, nên ta dễ dàng mất bình tĩnh mà không làm chủ được bản thân, nhất là khi mình bị những mất mát, đau thương bất ngờ về vật chất lẫn tinh thần.

Trong những lúc như vậy, tâm ta rối bời, hoảng loạn, mất sự định tĩnh, mình luôn mơ ước và khát khao có một người bên cạnh để sẻ chia, nâng đỡ. Dù người đó chẳng giúp được gì nhiều, nhưng có họ bên cạnh, ta bớt thêm lo lắng, phiền muộn, khổ đau.

Chỉ cần một thái độ lắng nghe chân thành cũng làm cho ta vơi bớt nỗi đau bất hạnh, nên được lắng nghe và biết chia sẻ nỗi đau của người khác là nhu cầu cần thiết không thể thiếu trong đời sống hằng ngày. Nhất là trong thời buổi kinh tế thị trường, sự cạnh tranh quyết liệt, chúng ta phải sống vội vã, tất bật mà không có thời gian ngơi nghỉ, làm việc gì cũng phải tính toán, so đo; đôi khi, ta phải dùng nhiều thủ đoạn để triệt tiêu và hủy diệt lẫn nhau.  

Và cứ như thế, có kẻ thắng thì phải có người thua. Kẻ thắng thì tự hào, hãnh diện, nên sinh tâm cống cao ngã mạn, khinh khi người. Người thua thì sinh tâm oán giận, thù hằn, nên tìm cách trả đũa. Chính vì vậy, dòng đời lúc nào cũng mang theo hai tâm niệm khổ đau và hạnh phúc. Kẻ mất thì sinh phiền muộn, khổ đau, tức tối, thù hằn, nên lúc nào cũng oán hận người khác, cuộc sống do đó luôn phải vay trả, trả vay, không có ngày thôi dứt. 

Ta đang sống với những người thân yêu nhất, mà đôi khi cũng sợ phải nghe nhiều vì những lời chát chúa, hằn học, nhai đi nhai lại mỗi ngày. Áp lực nơi công sở càng làm cho ta thêm mệt mỏi, chán chường. Vậy mà mỗi ngày, mình còn phải nghe những âm thanh mong cầu, ham muốn của người thân quá đáng.

Có những người lớn tuổi không được sự lắng nghe của con cháu, nên phải mượn bàn trà và thú chơi cây cảnh để tâm sự, giải bày. Nhiều người vì không biết buông xả, cứ chấp trước vào sự hiểu biết của mình mà bắt mọi người phải làm theo.  

Nhưng ta phải biết suy xét lại, thế hệ của mình và con cháu có việc làm và hiểu biết khác nhau, thử hỏi làm sao có sự nhất quán về vật chất lẫn tinh thần cho được. Chỉ có ta biết cảm thông và tha thứ mà chấp nhận sống với nhau bằng sự yêu thương chân thành mà thôi. 

Nhiều khi ta đang sống với người thân yêu mà mình lại không bằng lòng với những chuyện nho nhỏ đâu đâu, nên đành lòng ôm vào nỗi khổ, niềm đau, tự mình sống trong cô đơn, tuyệt vọng.

Hạnh lắng nghe luôn giúp mọi người vơi bớt nỗi đau bất hạnh, để vươn lên vượt qua dòng đời ngang trái. Như vị thầy thuốc trước khi bắt mạch, kê toa phải luôn lắng nghe lời trình bày và quan sát sắc diện của bệnh nhân. Nhờ biết lắng nghe như vậy, sau khi bắt mạch, vị thầy một mặt trị thân bệnh và đồng thời an ủi người bệnh để trị tâm bệnh, tránh nỗi lo lắng, sợ hãi của bệnh nhân.  

Chữ lắng nghe ở đây có ý nghĩa rất hay, vì ta lắng lặng tâm tư nên mình lắng lòng xuống trong yên tĩnh, không dao động, nhờ vậy mà tất cả mọi tâm tư lăng xăng, vội vã, bức xúc không làm mình phải mất bình tĩnh. Chính vì thế, khi lắng nghe như vậy, ta mới thấu suốt được nguồn tâm của người mà giúp họ an tâm, bình thản trước mọi biến động của cuộc đời.

Chúng ta lắng nghe, tức là sự yên lặng sâu sắc của trái tim hiểu biết mà Bồ Tát Quán Thế Âm đã trao cho mình. Ta lắng lòng để nghe, hay nghe hết lòng, nghe thật sâu vào từng nhịp thở của con tim. Khi người có thiện chí biết lắng nghe nhờ giữ giới, từ bi và biết nhường nhịn, thì những giận hờn, bực tức, lo ra không thể phát sinh, nhờ vậy ta nghe thật sâu tận đáy lòng của mình.

Ta hãy tập lắng nghe bằng chính con tim của mình nhờ biết giữ giới không giết hại, trộm cướp, lường gạt của người, và dùng những chất say sưa, độc hại như xì ke, ma túy…. Nhờ không giết hại nên ta mới mở rộng tấm lòng từ bi rộng lớn, mà chia sẻ và nâng đỡ người khác. Ta không đưa vào cơ thể những chất độc hại, nên mình sáng suốt, tỉnh táo, mà làm những việc có ích cho mình và người bằng trái tim yêu thương, hiểu biết.

Ta học và tu theo hạnh lắng nghe, nếu không biết giữ ba điều trên thì không bao giờ thành tựu được trọn vẹn, vì đó là nhịp cầu nối kết yêu thương, sẻ chia cuộc sống mà ai cũng phải biết, để mình và người sống bình yên, hạnh phúc ngay trong giờ phút hiện tại.  

Cho nên, khi lắng nghe, ta phải hiểu thấu chính mình, thì mới nghe được trong sâu thẳm con tim, mà biết cách làm vơi bớt nỗi đau, để ta và người có sự cảm thông và càng yêu thương nhau.  

Vậy ngay từ bây giờ, ai muốn tu theo hạnh nguyện của Bồ Tát Quán Thế Âm, để được lắng nghe thật sâu bằng trái tim yêu thương và hiểu biết? Chúng ta hãy chiêm nghiệm hình ảnh Bồ Tát mà ta đang tôn thờ, kính trọng. Tay trái của Bồ Tát cầm bình thanh tịnh, trong đó chứa nước cam lộ, nước này được rưới tới đâu thì mát mẻ tới đó, tượng trưng cho tấm lòng từ bi rộng lớn. Tay phải cầm cành dương liễu, tượng trưng cho sự bình yên, hạnh phúc. Mỗi khi nghe những lời nói hằn học, chát chúa, thô lỗ, chửi mắng, đánh đập phát ra, Bồ Tát nhẹ nhàng chuyển hóa bằng cách an nhẫn với trái tim thương yêu, hiểu biết, nhờ lắng nghe hết lòng. Cành dương liễu mềm dẻo, nên dù có sóng to gió lớn cũng không thể làm gãy được. Nhờ vậy, ta và người cùng vui sống hòa hợp với nhau mà kết nối yêu thương bằng tất cả tấm lòng.  

Lắng nghe như một nhịp cầu cảm thông, giúp cho ta định tĩnh, sáng suốt, nên phát sinh trí tuệ mà mở rộng lòng từ san sẻ nỗi khổ, niềm đau, để mỗi người chúng ta cùng nhau vươn lên, vượt qua nghịch cảnh cuộc đời.

Nếu ta muốn tu theo hạnh lắng nghe của Bồ Tát Quán Thế Âm, thì trước hết không nên nghe nhiều các chuyện tạp của thế gian, nhất là phim ảnh, sách báo đồi trụy. Vì thấy, nghe nhiều như vậy, ta khó lòng quay lại chính mình mà lắng dịu tâm tư. Ta chỉ đến chùa nghe pháp và cố gắng học hỏi lời Phật dạy bằng sự quán chiếu và suy xét.

Do đó, khi ta đi chùa tụng kinh, nghe pháp vì sự hiếu kỳ, bởi những lời đồn đãi linh ứng, nên mình đâu có thật sự lắng nghe. Khi nghe lời Phật dạy với tâm lắng nghe, nhờ vậy tâm mình lắng trong, nên sáng suốt tiếp nhận những điều hay lẽ phải, nhờ vậy mình mới biết cách chữa lành bệnh cho bản thân và cứu chữa bệnh cho người khác.  

Tóm lại, chúng ta muốn tu theo hạnh từ bi và trí tuệ thì chỉ cần im lặng lắng nghe, đừng vội can thiệp hay phán xét một điều gì, hãy để mọi thứ sâu lắng trong từng trái tim và thớ thịt của mình.

Ta muốn làm chủ được bản thân nhờ tu hạnh lắng nghe thì phải giữ giới trong sạch, sau đó mở rộng tấm lòng từ bi mà chia vui, sớt khổ, không oán giận, ghét bỏ một ai dù đó là người thù, trong tâm mình chỉ có người với người thông cảm với nhau mà thôi.

Ta lắng nghe từ trái tim hiểu biết, nên những người mình thân yêu nhất, dù thời gian đã trôi qua lặng lẽ, mình vẫn luôn cầu chúc họ sống an vui, hạnh phúc nhờ việc biết yêu thương và lắng nghe hết lòng.

Nghe nói đạo hạnh của Đại sư Vô Tế ở Tứ Xuyên hết sức cao thâm, vì muốn thân cận minh sư liền từ biệt song thân đến Tứ Xuyên tìm thầy cầu đạo. Vừa mới vào địa phận tỉnh Tứ Xuyên, tiên sinh may mắn gặp một vị hòa thượng đã gần 70 tuổi. Tiên sinh cung kính đảnh lễ lão hòa thượng. Lão hòa thượng từ tường hỏi:

– Con từ đâu đến đây, đến Tứ Xuyên có việc gì không?

Dương tiên sinh cung kính chắp tay đáp:

– A-di-đà Phật! Kính bạch thầy, con ở tỉnh An Huy, muốn đến Tứ Xuyên tham học với Đại sư Vô Tế.

– Con muốn gặp Đại sư Vô Tế, như thế không bằng thấy Phật.

– A-di-đà Phật! Kính bạch thầy, đương nhiên con rất muốn gặp Phật, nhưng quả thật con không biết Phật ở đâu, thỉnh lão hòa thượng từ bi chỉ bảo?

– Vậy con hãy lập tức trở về nhà, nếu gặp người nào trên thân khoác cái chăn bông, chân mang dép ngược, người ấy chính là Phật.

Dương Phủ nghe lão hòa thượng nói thế, hết sức vui mừng, tin nhận không chút nghi ngờ. Ngay lập tức tiên sinh cáo biệt lão hòa thượng, lên đường về quê. Trèo núi vượt đèo hơn cả tháng trời mới về đến nhà. Lúc đến nhà, mặt trời đã xuống núi từ lâu, các ngọn đèn trong xóm cũng dần dần thưa thớt, ông gõ cửa gọi mẹ:

– Mẹ ơi! Con vừa về, mẹ ra mở cửa cho con.

Người mẹ nghe tiếng đứa con trai của mình gọi thì mừng vui khôn tả xiết. Tuy ông bà đồng ý cho con xuất gia học đạo, nhưng trong lòng bà vẫn luôn nhớ nhung khôn nguôi, lúc nào cũng dõi theo từng bước chân của con. Vì thế, vừa nghe tiếng con thì bà vui mừng luýnh quýnh, lật đật ngồi dậy bước vội xuống giường, không kịp mặc áo, kéo đại cái chăn bông khoác lên người, líu quýu mang dép ngược, vội vội vàng vàng chạy ra mở cửa đón con…

Dương Phủ nhìn thấy mẹ khoác chăn bông, chân mang dép ngược chạy ra, tức thời nhớ lời hòa thượng và nhận hiểu được ngay ý nghĩa: cha mẹ chính là Phật sống trong nhà.

Từ đó về sau, ông hết lòng hiếu thuận, phụng dưỡng song thân. Về phương diện vật chất, ông luôn cố gắng cung dưỡng đầy đủ; còn về phương diện tinh thần, ông luôn tự mình làm nhiều việc tốt để cha mẹ vui lòng.

Dương Phủ hưởng thọ đến 80 tuổi, lúc sắp lâm chung vẫn an nhiên tự tại, đọc bốn câu kệ trong kinh Kim Cang rồi an tường ra đi.

“Nhân quả báo ứng hiện đời”

Biên soạn: Đường Tương Thanh

Việt dịch: Đạo Quang

Nguồn: NXB Văn hóa Sài Gòn, 2009)

II. Ý nghĩa văn chương 

Tính văn học được thể hiện rõ nét qua nghệ thuật sử dụng ngôn từ và các thủ pháp nghệ thuật mang tính gợi mở của bộ kinh. Đây là điểm thường gặp trong hệ thống kinh điển Đại Thừa, người đọc cần phải biết “lãnh ý quên lời”, vượt qua lớp võ ngôn ngữ và hình ảnh biểu trưng để tìm đến ý nghĩa chính muốn chuyển tải, mới không bị rơi vào trạng thái ảo tưởng, thần thánh hóa.

Điểm đặc biệt của Kinh Pháp Hoa là tuy diễn đạt những nghĩa lý cao thâm, nhưng không hề làm khó người đọc, ở chổ đều có sự liên tưởng và giải thích ý nghĩa rõ ràng ngay liền sau mỗi thủ pháp nghệ thuật. Như trong phẩm “Thí dụ” thứ ba nói về hình ảnh những đứa trẻ ham mê chơi giỡn trong nhà lửa, người cha đứng ngoài thấy quá nguy hiểm, nhưng nói sao các con cũng không chịu chạy ra, vì “chưa hiểu gì là lửa, gì là nhà, thế nào là hại, chỉ cứ đông tây chạy giỡn nhìn cha mà thôi”. Người Cha phải dùng những món đồ chơi để dẫn dụ, mới thành công. Kinh liên tưởng những đứa trẻ giống như chúng ta, là những người con của Phật đang ở trong thế giới đầy sự bất ổn của tam giới. Dù vậy, chúng ta vẫn cảm thấy sự thoát ly khỏi thế giới này là chưa hoặc không cần thiết. Vì thế đức Phật phải dùng các quả vị tu hành khác nhau để khuyến khích, nhưng cuối cùng cũng quy về cảnh giới duy nhất, là sự giác ngộ hoàn toàn mới thật sự là rốt ráo, đáng để tất cả hướng về.

Triết lý giác ngộ và ý nghĩa văn chương trong Kinh Pháp Hoa (1)

Kinh Pháp Hoa có tất cả “ba châu chín dụ nghĩa kín mầu”, ngoài ảnh dụ về nhà lửa, còn có ảnh dụ về về ba loại xe, tượng trưng cho ba con đường và quả vị tu chứng của một hành giả, bao gồm:

– Xe dê nhỏ yếu chỉ chuyên chở được một người, chỉ cho hàng Thanh Văn, chuyên tâm tu tập pháp Tứ diệu đế để tự thân thoát ly tham, sân, si, khổ đau của sinh tử.

– Xe hươu chỉ cho bậc Duyên Giác chuyên ở chổ riêng lẽ vắng lặng quán sát pháp Thập nhị nhân duyên để chuyển hóa vô minh,… lão tử ưu bi khổ não, hết lưu luyến tam giới, có trí tuệ giải thoát mạnh hơn hàng Thanh Văn.

– Xe trâu được xem là lớn mạnh nhất, có thể chở được nhiều người, chỉ cho hàng Bồ Tát phát tâm thành Phật. Họ là những bậc đã tự ra khỏi tam giới, nhưng vì “có lòng thương xót làm an vui cho chúng sanh”, nên quay lại bằng hạnh nguyện lợi tha, đi vào cuộc đời để giúp đỡ chúng sanh, khiến họ cũng được giải thoát như mình, khi nào tâm nguyện thành tựu sẽ bước lên quả vị Phật.

Kinh Pháp Hoa còn giới thiệu hình ảnh và ý niệm về “Người Cùng Tử” (người con nghèo khổ) sau này được sử dụng rất phổ biến trong Phật giáo. Đó là người con vốn không hề nghèo, mà chỉ vì một phút lầm lỡ, rời bỏ vị cha giàu có, lang thang trôi nổi quên mất gia thế và quê nhà, đến mức phải làm những công việc thấp hèn để mưu sinh. Cũng giống hình ảnh người nghèo có “viên ngọc trong chéo áo” mà không hay biết, phải đi xin xỏ những thứ thấp hèn để nuôi thân, lúc được chỉ ra gia tài tiềm ẩn của mình mới vỡ òa trong hạnh phúc. Những người tu hành cũng vậy, công phu tu tập hằng ngày sẽ giúp họ tìm về với gia tài đồ sộ kia, khi đạt được niềm an ổn tĩnh lặng của tinh thần rồi, thì những vật ngoài thân sẽ không còn quan trọng nữa.

Đời sống tinh thần luôn mang tính quyết định nhất, nếu bạn thật sự có sự phong phú về tinh thần, chắc chắn bạn sẽ có cuộc sống vui vẻ và hạnh phúc. Và người ta chỉ cúi đầu trước những trái tim vĩ đại, tinh thần vĩ đại, như đức Phật hay đức Chúa. Họ đều là những người vô sản, nhưng nhân cách và năng lượng tích cực được cả nhân loại ca tụng và học theo. Vì vậy không chỉ trong Phật giáo, hay nền triết học phương Đông mà cả những tác phẩm về bàn về hạnh phúc ở phương Tây cũng đều hướng con người bồi đắp sự lớn mạnh, phong phú về tinh thần, đó mới là gia tài thật sự của mình, nó sẽ theo ta không chỉ một đời, mà còn ảnh hưởng đến kiếp sau và cả những thế hệ tiếp nối.

Trở lại kinh Pháp Hoa, có một ví dụ rất thực tế và gần gũi, đó là ví dụ đức Phật như người thầy dẫn đường, như vị bác sỹ chẩn bệnh cho thuốc. Vấn đề là rất nhiều bệnh nhân dù thuốc đã sẳn có, nhưng lại không chịu uống. Cũng như chúng ta, suốt ngày than khổ, nhưng nếu bảo bỏ cái khổ kia đi, lại có trăm ngàn biện minh vì do tại bị. Cũng giống như một ví dụ vui, những người cầu vãng sanh Tịnh Độ, nhưng nếu Phật Di Đà đến tiếp dẫn liền thì rất sợ hãi, hẹn lần lữa vì còn nhiều việc chưa làm xong. Thật chất cái gọi là “chưa xong” đó vốn do mình không nỡ buông mà thôi, trên đời có gì là không thể thay thế không?! Hiểu điều này, tự nhiên chúng ta sẽ bớt cầu xin lại, vì Phật Bồ Tát vốn không phải vị thần ban phước giáng họa, quý ngài chỉ là vị thầy chỉ đường, còn đi hay không, nhanh hay chậm, có kết quả sớm hay muộn là do sự thực hành của bản thân chúng ta quyết định…

Bộ kinh này, càng đọc càng nhận ra nhiều triết lý sống và tu tập hằng ngày, càng thấy thương cho hạnh nguyện độ sanh không mệt mỏi của chư Phật và Bồ tát. Xuyên suốt bộ kinh còn rất nhiều nội dung và tầng nghĩa khác mà mình chưa thể lãnh hội trọn vẹn, nên tạm thời chỉ giới thiệu đến đây, ai có hứng thú xin mời đọc trực tiếp để trải nghiệm thêm nhé!

“Một thời Đức Phật du hóa tại nước Xá-vệ, trong rừng Thắng, vườn Cấp Cô Độc. Bấy giờ, khi đêm đã qua, vào lúc trời vừa sáng, Đức Thế Tôn đắp y mang bát vào nước Xá-vệ. …

Đức Phật nói:

– Này Ma-nạp, do nhân gì, duyên gì mà kẻ nam hay người nữ có thân hình không đoan chánh? Nếu có kẻ nam hay người nữ mà tánh nóng nảy, hay bực dọc, vừa nghe chút ít đã nổi cơn giận dữ, nổi ganh ghét mà sanh lo buồn, nổi thịnh nộ tranh chấp. Người ấy thọ lấy nghiệp này, tạo tác đầy đủ rồi, đến khi thân hoại mạng chung chắc chắn đưa đến chỗ ác, sanh vào trong địa ngục. Mãn kiếp địa ngục, lại sanh vào nhân gian, hình thể không đoan chánh. Vì sao vậy? Vì con đường này đưa đến thọ báo hình thể không đoan chánh, nghĩa là kẻ nam hay người nữ nào tánh nóng nảy, hay bực dọc. Ma-nạp nên biết, nghiệp này có quả báo như vậy.

– Này Ma-nạp, do nhân gì, duyên gì mà kẻ nam hay người nữ có thân hình đoan chánh? Nếu có kẻ nam hay người nữ nào tánh không nóng nảy, không hay bực dọc, người ấy nghe lời nói êm ái hay thô bỉ cục cằn không nổi cơn giận dữ, không ganh ghét sanh ra buồn rầu, không nổi thịnh nộ tranh chấp. Người ấy thọ nghiệp, tác thành đầy đủ rồi, đến khi thân hoại mạng chung chắc chắn tiến lên chỗ lành, sanh vào trong cõi trời. Mãn kiếp ở cõi trời lại sanh vào nhân gian, hình thể đoan chánh. Vì sao vậy? Vì con đường này đưa đến thọ báo hình thể đoan chánh, nghĩa là kẻ nam hay người nữ nào tánh không nóng nảy, không nhiều bực dọc. Ma-nạp nên biết, nghiệp này có quả báo như vậy”.

(Kinh Trung A-hàm, phẩm Căn bổn phân biệt, kinh Anh vũ, số 170 [trích])

Thân hình không đoan chánh nghĩa là ngoại hình có vấn đề không như ý. Như lùn quá hay cao quá, đen quá hay trắng quá, mập quá hay ốm quá, khiếm khuyết hay tật nguyền chỗ này hoặc chỗ kia, bản thân thường tự ti mặc cảm, bị người xa lánh. Ngược lại, thân hình đoan chánh là người có hình thể cân đối, vẻ ngoài dễ nhìn, nhiều người có thiện cảm.

Có người mới sinh ra thân thể và diện mạo đã bị khiếm khuyết rồi. Có người lớn lên, do bệnh tật hoặc tai nạn phải mang nhiều thương tích, thậm chí tật nguyền. Chẳng ai muốn mình như vậy cả nhưng cũng không nhiều người biết nguyên nhân của vấn đề xuất phát từ đâu. Ông trời trừng phạt chăng? Số mệnh an bài định sẵn chăng?

Đức Phật đã chỉ ra nguyên nhân do quá khứ tạo nghiệp tánh tình nóng nảy, bực bội, thường hay sân hận, ganh ghét, tranh chấp. Chính việc tạo ra ác nghiệp nóng giận nên khi chết sinh vào cõi dữ, chịu nhiều đau khổ. Khi trả hết nghiệp ở nơi địa ngục tái sinh làm người, do dư báo của ác nghiệp vẫn còn nên chịu ngoại hình không như ý. Con đường đưa đến ngoại hình thô xấu chính là nhiều nóng giận.

Nếu người nào tánh tình không nóng nảy, chẳng bực bội, dù thực tế thế nào cũng không khởi tâm sân hận, chẳng tranh chấp đấu đá với người, sống vui vẻ, hòa đồng, yêu thương thì được phước sinh về các cõi trời. Đến khi hết phước cõi trời sinh làm người, do dư báo thiện nghiệp hoan hỷ vẫn còn nên được phước ngoại hình đẹp đẽ.

Ngay trong hiện tại, người nổi cơn thịnh nộ và hay tranh chấp đấu đá là đã không đẹp rồi. Cả thân lẫn tâm đều xấu xí vì lửa nóng giận và đấu tranh thiêu đốt. Vì thế thường tu tập từ bi và hoan hỷ, nguyện yêu thương và vui vẻ với bất cứ hoàn cảnh nào để cho mình luôn dễ thương và đoan chính ngay hiện đời và những đời sau.